رویای ثبت‌جهانی "آس بادهای نشتیفان" را باد برد/ میراثی که روی نقشه گم شد

به گزارش خبرنگار مهر، "آس بادهای نشتیفان" از عظیم ترین آسیاب‌های بادی جهان است و در حافظه تاریخ آوازه این میراث کهن هنوز هم به یادگار مانده اما با گذر زمان چهره این اثر تاریخی به علت تخریب های صورت گرفته مخدوش شده و این در حالی است که اقدامات چشم گیری برای مرمت این اثر صورت نپذیرفته طوری که امروز کارشناسان باستان شناسی معتقدند، رویای ثبت جهانی "آس بادهای نشتیفان" تعبیر نمی‌شود.   

مجموعه تاریخی آس بادهای نشتیفان یکی از معروف‌ترین آسیاب‌های بادی جهان بوده که به لحاظ قدمت و معماری؛ ارزشمندترین میراث تاریخی است که در هزار و ۷۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح در خاک خواف قد برافراشت اما با گذر زمان عظمت و شکوه این اثر در سایه غفلت متولیان حفاظت از میراث تاریخی مورد تهدید جدی قرار گرفته است.

باد‌هاي 120 روزه سيستان، اصلي‌‌ترين منبع انرژي آس​بادها

بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران آثار تاریخی عنوان می کنند؛ دیر یا زود این اثر تاریخی که تا پیش از این قرار بود در فهرست میراث جهان جای گیرد، به خاطر تخریب برخی از چرخ های این آسیاب، در رویای ثبت جهانی از خاطره ها پاک می شود.

باد‌هاي 120 روزه سيستان که اصلي‌‌ترين منبع انرژي آس​بادهاست به عنوان یکی از ویژگی خارق‌العاده، ضرورت ثبت جهانی این اثر را دو چندان کرده و شاید اگر متولیان محافظت از میراث تاریخی با نگاهی دلسوزانه تر به پروژه ثبت جهانی این اثر می نگریستند امروز نام و آوازه آس بادها در یونسکو طنین انداز می‌شد.

صدای چرخ های آس بادهای نشتیفان گواه قدمت معماری این اثر است

مهرداد صابری‌نیا پژوهشگر آثار باستانی با اشاره به اینکه صدای چرخ های این آسیاب ها گواه قدمت معماری این اثر است به خبرنگار مهر  می گوید: برخی از مورخان زمان ساخت اين اثر را به قبل از فتح ايران به دست مسلمانان و عده ای دیگر مربوط به هزار و ۷۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مربوط مي دانند.

صابری‌نیا اظهار می‌کند: باد‌هاي 120 روزه سيستان اصلي‌‌ترين منبع انرژي آس​بادهاست و این ویژگی یکی از دلایلی است که موجب شده تا اقدامات لازم برای ثبت جهانی این اثر انجام شود اما هنوز نام این اثر ارزشمند در شناسنامه جهان ثبت نشده و باتوجه به تخریب هایی که صورت گرفته به احتمال زیاد رویای ثبت جهانی "آس بادهای نشتیفان" تعبیر نمی شود.

وی ادامه می‌دهد: این مجموعه از بزرگترین آثار خشت، گل و چوب بازمانده از دوران صفویه است و در حقیقت در صف عظیم‌ترین و قدیمی ترین مجموعه آس‌بادهای جهان قرار دارد طوری که در سطح جهان بسیاری از باستان شناسان و پژوهشگران آثار تاریخی و حتی توریستها؛ نظاره گر تغییر و تحولات این اثر هستند.

تخریب هایی که پیکره این میراث کهن را تهدید می‌کند

این پژوهشگر آثار باستانی بیان می‌کند: اکنون سالهاست که تخریب‌ها و بی‌توجهی‌ها، پیکره این میراث کهن را تهدید می‌کند و این امر در حالی است که بسیاری از متولیان و دست اندرکاران از تلاش های خود برای ثبت جهانی این اثر سخن به میان می آورند.

صابری‌نیا با اشاره به اینکه شهر نشتیفان 40 آس باد دارد که در ارتفاع ‌‌15 تا ‌‌20 متر از سطح زمین قرار گرفته، عنوان می‌کند: احیای مجدد آسیاب‌های نشتیفان می‌تواند جدایی از قرار گرفتن در فهرست یونسکو، جذب گردشگران داخلی و خارجی  را نیز در پی داشته باشد اما تاکنون اقدامات چشم‌گیر و در خور توجهی برای حفظ و محافظت از این اثر  انجام نگرفته است.

وی معتقد است؛ آس‌باد‌هاي نشتيفان در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده و طی سالیان اخیر سازمان ميراث فرهنگي علیرغم اقداماتی که برای مرمت این اثر تاریخی انجام داده اما بازهم این میراث مورد بی مهری قرار گرفته و در حال حاضر اهميت اين اثر هنوز هم براي بسیاری از اهالی خراسان روشن نیست.

این پژوهشگر آثار باستانی بیان می‌کند: این اثر باستانی قرار است در فهرست میراث جهانی قرار گیرد بنابراین باید بیش از این‌ها مورد مراقبت قرار بگیرد و از سویی دیگر مردم آن منطقه و حتی کشورهای جهان نیز بايد از میزان ارزش های این اثر آگاهی یابند تا نسبت به حفظ و ظاهر و نماي آن حساسیت بیشتری به خرج دهند.

انتقاد از ضعف در اطلاع رسانی و معرفی آثار مهم تاریخی خراسان

وی از ضعف در اطلاع رسانی و معرفی آثار مهم تاریخی خراسان انتقاد کرد و افزود: چندی پیش در جریان بازدید از این مجموعه تاریخی، مشاهده کردم که تابلوي اطلاعات گردشگري و معرفي آسباد‌هاي نشتيفان به مکانی براي قرار گرفتن وسايل مازاد منازل روستاييان تبدیل شده و آیا به راستی با چنین وضعیتی می توان به ثبت جهانی این اثر و یا دفاع برای قرار گرفتن آن در فهرست یونسکو امیدوار بود؟

این پژوهشگر آثار باستانی در بخش دیگری از سخنانش با ارائه توضیحاتی پیرامون این اثر تاریخی بیان می‌کند: آسباد از ساده‌‌ترين مصالح نظیر خشت و گل و چوب ساخته شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلي تشكيل شده است، مجموعه آسیاب‌های بادی نشتیفان در خواف، که در گویش محلی به آس‌باد شهره است، از بزرگترین مجموعه‌های خشت، گل و چوب بازمانده از دوره صفویه است.

زخم تازیانه‌های باد بر پیکره "نیش طوفان"

صابری‌نیا عنوان می‌کند: چرخش این آس‌بادها تنها به وزش بادهای قوی، مداوم و شبانه روزی 120 روزه سیستان ارتباط دارد و با حرکت دادن پره‌های چوبی این آس بادها، نیرو به سنگ منتقل شده و گندم ها، آرد می شود.

وی با ریشه‌یابی کلمه نشتیفان اظهار می‌کند: این لغت از دو کلمه "نش" که محلی شده "نیش" و "تیفان" که محلی شده "توفان" یا همان وزش بادهای موسمی است تشکیل شده و اکنون باتوجه به کوتاهی های صورت گرفته نسبت به مرمت این اثر، بی مهری ها بر پیکره "نیش طوفان" تازیانه می‌زند.

وی معتقد است؛ میراث داران گوشه چشمی هم به نیش طوفان ندارند و تنها با هیاهوی ثبت جهانی، می‌خواهند از عملکرد خود دفاع کنند.

به گفته وی نگاه متولیان امر نسبت به حفظ و معرفی آثار تاریخی باید تکلیف مدارانه و دغدغه مندانه باشد.

آس بادهاي نشتیفان به حال خود رها نشده‌اند

با وجود این انتقادات اما مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي در گفتگو با مهر گفت: چندي پيش مستندسازي آس بادهاي شهر نشتيفان براي فراهم‌سازي مقدمات پرونده ثبت جهاني اين اثر طي شده و کارشناسان ميراث فرهنگي فعاليت‌هاي خود را براي تهيه مقدمات ثبت جهاني اين اثر تاريخي آغاز کرده‌اند.

رجبعلي لباف خانيكي اظهار مي‌كند: طي سال‌هاي گذشته اقدامات اوليه از جمله مقاوم‌سازي و مرمت بخش‌هاي آسيب ديده صورت گرفته و اقدامات حفاظتي لازم براي مراقبت از اين بنا پيش بيني شده است بنابراین این اثر تاریخی به حال خود رها نشده و توجهات لازم برای حفظ اين اثر تاريخي صورت گرفته است.

وی با اعلام اینکه بادهاي با سرعت بالا در منطقه خواف اهميت و ارزش اين اثر تاريخي را دو چندان كرده، می‌افزاید: در حال حاضر صداي چرخ برخي از آس‌بادها به گوش مي رسد و مستند نگاري و احيا دوباره آنها مي تواند باعث توجه بيشتر و جذب گردشگران و دوستداران داخلي و خارجي شود.

وي بيان می کند: اين اثر بسيار منحصر به فرد و ممتاز است و نحوه مهار و استفاده بهينه از باد از عوامل مهمي است كه شايستگي آس بادها براي قرار گرفتن در فهرست آثار جهاني را اثبات مي كند.

به گفته وي جدايي از آس بادهاي منطقه نشتيفان در ساير مناطق این شهرستان از قبيل سنگان، برآباد، خرگرد و خواف نيز آس بادهايي وجود دارد.

معرفی یک میراث تاریخی نخستین عامل برای ثبت جهانی یک اثر

حسین معتمدی کارشناس تاريخ و عضو انجمن ميراث فرهنگي نشتيفان هم در رابطه با این اثر تاریخی به مهر می گوید: شناساندن و معرفی یک میراث تاریخی به مسافران و گردشگران سراسر جهان، نخستین عامل برای ثبت جهانی یک اثر است.

معتمدی می‌افزاید: آس بادهای نشتیفان یکی از آثار برجسته چه به لحاظ معماری و چه از نظر قدمت و اهمیت است اما با این وجود اقدامات چشم گیری برای شناسایی این اثر صورت نگرفته و از سوی دیگر مرمت این اثر نیز تاکنون درخور توجه نبوده است.

وی ادامه می دهد: در روزگاران گذشته منطقه خواف به دلیل وجود این آس بادها دارای رونق و اعتبار ویژه ای بود اما در حال حاضر به علت غفلت های صورت گرفته این اثر در کنج عزلت و فراموشی فرو روفته است.  

منطقه تاریخی نشتیفان از روی نقشه جغرافیایی خراسان گم شده است

یک کارشناس آثار باستانی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می کند: منطقه تاریخی نشتیفان از روی نقشه جغرافیایی خراسان گم شده و در حال حاضر به دلیل عدم معرفی دقیق، کمتر گردشگر و توریستی خارجی به این منطقه سفر می کند.

عباس علی محبی می افزاید: مجموعه آسیاب های بادی نشتیفان که در گویش محلی به آنها "آس باد" گفته می شود، قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد اما باید متولیان و دست اندرکاران نیز آستین همت را برای معرفی و تبلیغ این اثر به کار گیرند و در مقوله مرمت این اثر دغدغه بیشتری داشته باشند.

وی عنوان می کند: این منطقه قابلیت بالایی برای جذب گردشگر و مسافر خارجی دارد واین امر در حالی است که وابستگی به دلارهای نفتی موجب شده تا نسبت به حفظ آثار تاریخی و باستانی بی توجه باشیم؛ حال آنکه می توان در سایه توجه به آثار تاریخی نظیر آسیاب های بادی نشتیفان، منابع مالی و سرمایه های خوبی را بدست آورد تا از این طریق فرهنگ و هویت خود را هم به جهانیان بشناسانیم.

..................................

گزارش از مرضیه صاحبی